Akhriska waa awoodda aad u leedahay in aad ogaataa ama baartaa soyaalka taarikh tagtay, taxana tagan ama timaado tilmaaman.
Akhrisku wuxuu u dhexeeya akhriyaha iyo waxa la akhrinayo, waxyaabaha aad akhriyayso waxey noqon karaan buug, jaraa’id, kitaab ama wax lamid ah.
Ujeeddada aad wax u akhrinaysaa waxay noqon kartaa cilmi korodhsi, madadaalo, cilmi baaris ama wax lamid ah.
Diinta Islamka waxay boorisay wax akhriska. Aayaddii kowaad ee ku soo dagta nabi Muxamed (Nabadgalyo iyo naxariis korkiisa ha noqotee) waxaa lagu yiri “Akhri” إقرأ.
Waxaa jirto dood cilmiyeed tagan taas oo ah in qorista ay xeriir la leedahay akhrinta oo haddii aysan akhrin jirin qoris ma jirteen. ( الذي علم بالقلم ).
Marka uu qofka wax akhriyo, waxna qoro, qofku waxa uu ogaadaa waxyaabo aanu hore u ogayn. Sidaas ayaana lagu gaadhaa horumarka ogaal iyo aqoonba. Oo horumar waa ka dheer yahay aadane aan wax akhriyin; ( علم الإنسان ما لم يعلم ).
Akhrisku wuxu ka jarayaa dabaradda jahliga iyo gaajadda, marba marka ka danbaysa ee aad wax-akhridid waxa ka sii baxaysaa jaahilnimaddii aad maxbuuska u ahayd.
Akhriska buugag, kutub ama jaraaidyada waxa ay qofka ka xoraysaa cidhiidhiga dhuleed iyo wakhti, oo qofka dhul badan oo uuna gaadheen ayuu akhris ku gaadhayaa, wakhti uuna noolayna ummaddii joogtay ayuu waayahooddii akhrisanayaa.
Akhrisku waxa uu kobciyaa xusuusta qofka, wuxuna daawo u yahay cudurka dadka waawayn ku dhaca sida Asaasaqnimada.
Yaxye Ciise Xussen waa aqoonyahan daraaseeyo wax akhriska waxaa uu qabaa in wax akhrisku yahay “Aas-aaska koriinada Maskaxeed Ee qofku ku cabiraayo wax walba oo la xiriira hormarka naftiisa iyo wax kasta oo caqligiisa uu ku xabiraayo.”
Sidoo kale Yaxye waxaa uu Wargayska dalka u sheegay in qofka marka uu wax akhriyo ay ka yaraato fikirka la xiriira guuldarada
“Marka uu qofku bilaabo inuu wax aqriyo waxaa ka yaraada fikirka la xiriira guuldarada, isagoo qofku dunida u arka mid ka fursad badan tii hore.” ayuu yiri Yaxye Ciise.
Ayaan Yusuf Farax waxay baratay Cilmiga Bulshada, Wargayska dalka ayay u sheegtay in ‘akhrisku ka qayb qaato go’aan gaarista shaqsiga’
“Dadka wax badan akhriya marka ay go’aanka gaarayaan ama ka aragti dhiibanayaan aragti kale waxaa ay qataan go’aan wanagsan ama fikir wanagsan ayay keenaan waxaana taa sabab u ah in akhriskoodu badan yahay.” ayay tiri Ayaan Yusuf Farax.
Haddaba waa maxay faa’idoyinka Akhrisku leeyahay?
Waxaa jirto Faa’iido badan oo uu leeyahay wax akhrisku, Halkaan waxaan kugu xusi doonaa ilaa afar faa’iido oo uu leeyahay wax akhrisku.
1: Akhriska waxa aad kaga dhuuman kartaa walwalka iyo dhibaatada inagu lamaan, buug aad akhrido ayaa ku ilowshiisanaya wixii ku haystay oo kuu sawiraya duni kale oo xasiloon oo aad ku raaxaystid.
2: Akhriska waxa aad ka helaysaa macluumad badan oo aad kaga jawaabtid daruufaha nololeed ee ku haysta. Waxa uu ku siinayaa fikraddo cusub oo aad kaga baxdid daruufaha kolba ku haysta.
3: Waxa aad ka helaysaa caqli cusub iyo murti cusub oo aad wax ku abuurtid, buugta waxa ku kaydsan afkaaro iyo aqoon wixii dunidan soo martay.
4: Akhrisku waxa aan suuro-galka ahayn ayuu suuro-gal ka dhigaa, waxa uu ku fududaynayaa qabashadda waxyaabo aad lahayd suuro-gal maaha ama aan caqligaaga soo galin.
WQ: Maxamed Ibraahim Salaad
