Maalinta caalamiga ah ee 21-ka feberaayo waa maalinta afafka adduunka waana xusuus loola jeedo sidii kor loogu qaadi lahaa wacyigalin ku saabsan kala duwanaanshaha xagga luqadaha , dhaqanka iyo guud ahaan horumarinta adeegyada lagama maarmaanka u ah kobcinta afafka oo dhan.
Markii ugu horreysay maalintaan caalamiga ah waxaa 17-kii Noofambar 1999 ku dhawaaqay hey’adda UNESCO ee qaabilsan waxbarashada, seyniska iyo dhaqanka,hasa yeeshee 2008-dii waxaa loo aqoonsaday Sannadka Caalamiga ah ee Luuqadaha, ka dib kolkii sanadihii u dhaxeeyay 2002-2007-dii ay soo baxeen qaraarro iyo bayaan lagu aqoonsanaayo maalintaasi
Muhiimadda xuska 21-ka febraayo ayaa ah in dowladaha caalamka ay u howl galaan ilaalinta luqadaha, Kor u qaadidda midnimada bulshada,tixgelinta kala duwanaanta luqadaha iyo is-fahamka guud oo dhexmara dunida iyada oo loo marayo dhanka afafka iyo dhaqamada.
Haddaba, sidoo kale dadka soomaaliyeed waxa ay ka mid yihiin shucuubta caalamka ee u dabbaaldegta xuska munaasabadaha maalintaas 21-ka Febraayo oo ah maalin qaramada midoobay u asteysay xuskaasi.
Haddaba,Waa maxay Af ama Luqad?
Afka ama luqaddu waa adeegga ugu muhiimsan nidaamka nololeed ee aadanaha, wuxuuna door weyn ka ciyaaraa xoojinta iskaashiga iyo is dhexgalka bulshada ,ilaalinta hiddaha iyo dhaqanka Iyo isku xirka howlaha iyo waxqabadka kale ee ay wadaagaan guud ahaan dadyoowga dunida.
Marka la eego taariikhda soo jireenka ah iyo keydadka qoraalada ee dunida, Waxay na barayaan in xilli hore dadka Soomaaliyeed ay xiriir ganacsi iyo mid is dhexgalba la lahaayeen dalal ka mid ah caalamka, gaar ahaan kuwa carabta oo dhaqan ahaan iyo diin ahaanba la wadaaga bulshada Soomaaliyeed.
Waxaa dhab ah in barashada tacliinta diinta islaamka ee ku qoran afka Carabiga ay suurtagalisay horumar kale ee loo qaaday xagga qoraalka farta,taasina,waxaad ka garan kartaa kororka ereyo badan oo carbeed oo noqdaan kuwo ku miilmay Afka Soomaliga
Dhinaca kale, barashada luqadaha qalaad ee ka yimid Galbeedka, gaar ahaan gumeystayaashii reer Yurub, waxa ay saacideen in ay soo baxaan bulsho wax taqaan oo kaalin xoogan ka qaatay fududeynta qoraalka farta iyo Helitaankii iftiinkii xornimada Soomaaliya.
In la qoro Afka Hooyo,waxa uu ahaa dadaalkii ugu horeeyay ee fikrad ahaan ka yimid Dowladdi Rayidka ee Soomaaliya,waxaana 1-di July ee sanadkii 1961-kii la magacaabay guddi aqoonyahanno ah oo ka soo baaraandega qoraalka Farta Soomaaliga.
Isku daygaasi loo qaaday xagga qoraalka Farta, waxa uu noqday mid aan miro dhalin,iyadoo sababaha ugu weyn lagu sheegay is-qabqabsi u dhexeeyay guddigaasi oo ku aadanaa nidaamka xuruufaha farta ee la qaadanaayo.
Guddigaasi loo magacaabay qoraalka Farta,waxay kala ahaayeen;-
1-Muuse Xaaji Ismaacil Galaal-Guddoomiye.2-Yuusuf Maygaag Samatar-Xog-heyn.3-Xusein Sheekh Axmed (Kaddare).4-Yaasiin Cismaan Yuusuf.5-Maxamuud Saalax (Ladane.6-Ibraahim Xaashi Maxamuud.7-Mustaf Sheikh Xasan.8-Shire Jaamac Ahmed.iyo 9-Khaliif Suudi
Markii labaad, sanadkii 1971-dii waxaa la magacaabay guddi u howlgala qoraalka Farta Soomaaliga oo ay abaaabulkeeda lahaayeen Dowladdii Kacaanka ee talada dalka Soomaaliya la wareegtay 1969-kii,waxaana guddigaasi ay soo bandhigeen 18-far oo ay ka mid ahaayeen Cismaaniya,Kaddariya,Al-xabashiya,Al-carabiya iyo kuwo kale
Guddigaasi labaad waxay isugu jireen abwaanno,macalimiin iyo aqoonyahanno kale oo
waxayna kala ahaayeen:-
1-Shariif Saalax Maxamed Cali.2-Yaasiin Cismaan Kenadiid.3-Muuse Xaaji Ismaaciil Galaal.4-Xusein Sheikh Ahmed Kaddare.5-Aw Jaamac Cumar Ciise.6-C/laahi Xaaji Maxamuud (Insaaniya).7-Maxamed Xaaji Xusein Sheeko Xariir.8- Mustaf Sheikh Hasan.9-Ahmed Ali Abokar
10-Yuusuf Xirsi Axmed.11-Cabdi Daahir Afeey
12-Cabdulaahi Xaaji Abuubakar.13-Cabdullaahi Ardeeye
14-Xasan Sheekh Muumin.15-Maxamed Nuur Caalin
16-Maxamed Xasan Aadan (Gaheyre). 17-Xirsi Magan Ciise.18-Cumar Aw Nuux.19-Axmed Cartan Xaange.20-Cabdirahmaan Nuur Xirsi.21-Shire Jaamah Ahmed
Oktoobar 21kii 1972-dii waa markii ugu horeysay ee lagu dhawaaqo qoraalka Afka Soomaaaliga,waxaana muddo sanad ah lagu diyaariyay Qaamuus ,Buugag iyo Manhajyo ku qoran Afka Somaaliga,iyadoo isbeddel kooban lagu sameeyay xuruuftii Laatiinka ee la qaatay,sida nidaamka xarfaha, shaqalada iyo shibanayaasha.
21-kii Jannaayo 1973dii, waa markii ugu horreysay ee uu dalka Soomaaliya ka soo baxo wargeys ku hadlaya Afka Soomaaliga, isla markaana la helo Manhaj waxbarasho oo loo adeegsado Dugsiyada dalka,isla markaana xambaarsan,aqoonta cilmiga maadiga ah, dhaqanka iyo taariikhda bulsho ee Soomaaliyeed.
In kastoo wixii ka dambeeya 1991-kii si weyn loo dareemay dib u dhac xoogan oo ku yimid manhajyada waxbarasho ee ku qornaa Afka ,haddana, Sanadkii 2018-kii waxaa mar kale lagu guuleystay in la mideeyo manhajyadii waxbarasho ee ku baxayey afafka qalaad,isla markaana la sameeyo hal manhaj oo ka tarjumaya Afka Hooyo.
Waxaa xaqiiqo ah in xilligii berisamaadka ee la qoray Afka ka dib lagu tallaabsaday horumar xagga Afka ah oo bulshada Soomaaliyeed ka saaciday in la helo hal nidaam oo loo maro qoraalka Afka ,isla markaana xambaarsan adeegyada maadooyinka cilmiga ah, kuwa dhaqanka, Warbaahinta, xafiisyada iyo Waxbarashada.
Af Soomaaligu waa mid ka mid ah luqadaha ugu qarada weyn ee looga hadlo dalalka Geeska Afrika, waana dhaxal ay leeyihiin dad ku dhow 30-milyan oo ku kala baahsan dalalka Jabuuti,Itoobiya,Kenya iyo gudaha Soomaaliya.
Qoraalka Farta waa nidaamka kaliya ee lagu ilaaliyo Afka,waana adeeg aasaasi ah oo ku xiran nidaamka dowladnimo,sidaa daraadeed,waxaa lama huraan ah in ,mas’uuliyiinta Waxbarashada iyo maamulka Akadeemiyada Cilmiga Fanka iyo Suugaanta uu dorkodu noqdo ilaalinta iyo dhowrista adeegga waxbarasho ee dalka.
Haddii la helo manhaj ku qoran Afka Hooyo,,adeegyo waxbarasho oo lacag la’aan ah iyo isdhexgal bulsho,waxaa cad in ay imaan karaan koboc dhanka Afka ah iyo aqoon waxbarashoo oo tayeysan.
Sidoo kale, waxaa muhiim ah in bulshada lagu baraarujiyo qoraalka Afka, isla markaan loo fududeeyo helitaanka adeegyadaasi oo ah nidaanka kaliya ee lagu ilaalin karo Afka Hooyo.
Gabagabadii anagoo ka faa’ideysaneyna maalinta 21-ka Febraayo ee afka hooyo iyo xuska 21-ka jannaayo ee maalinta Saxaafadda Soomaaliyeed waxaan hambalyo u direynaa shucuubta dunida, gaar ahaan shacbiga Soomaaliyeed, waxaanna u rajeyneynaa in sanadkaan kiisa kale ay ku gaaraan horumar iyo baraare.
WQ: Shire Xasan Kulmiye
+++++++++++
